Årbok for Tysfjord 2024

Kyrkjestoff pregar Årbok for Tysfjord 2024, og omslaget er med Kjøpsvik kirke i vinterleg drakt. Foto: Rune Pedersen.

Magasinet for tysfjerdingar

Omtalt av Inge Strand, Bokmeldarlauget

Årbok for Tysfjord har kome for 42. gong, utgjeven av Tysfjord Lokalhistorielag og med John Gunnar Skogvoll som redaktør. Denne årboka har tradisjon for å vere mellom dei mest lødige lokalhistoriske periodikum i vårt område, og årets bok står ikkje attende i så måte. Årboka er for meg eit magasin, både i format og innhald. Med stort format, enkel innbinding og innhald med skiftande uttrykk, både grafisk og redaksjonelt, har redaksjonen eit stort spelerom i måten stoffet kan presenterast. Å la det vere sagt med det same: Årets utgåve har etter denne meldaren sitt syn vorte ein delikat og innbydande publikasjon med mykje spennande innhald, også for ein ikkje-tysfjerding.

Boka rommar rundt 70 titlar over dei 180 sidene. Av dei er det mykje småstoff som avisklipp, gamle foto, fotomontasjen «En smak av Tysfjord» og en fyldig årskavalkade. Og la meg her smette inn med ros til det grafiske personalet bak boka; det er ein imponerande kvalitet på biletmaterialet og ikkje minst på faksimiler av gamle avisartiklar og liknande. Eg vil òg nemne omfanget av teikningar og andre illustrasjonar. Dei dekkjer ei nisje som fotografiet ikkje kan.

Kvaliteten på foto og illustrasjonar i Årboka er jamt over god. Her faksimile frå NP 29.8.1989.

I artikkelstoffet stig det i denne utgåva fram to raude trådar for meg. Den eine tråden er kyrkjestoff, med varierte vinklingar som «kyrkjeklokkehistorie», kva ein protokoll etter kirketilsynet kan fortelje og historia om nykyrkja i Kjøpsvik. Elim bedehus på Drag har runda 100 år og har sjølvsagt hatt besøk av Årboka. Den mest originale vinklinga er likevel å la kopiboka etter soknepresten i Tysfjord mellom 1924 og 1937 fortelje historie.

Årboka har mange kunstnarlege illustrasjonar. Dette er eit julekort etter Margot Kvitvik. Utlån: Siri Kvitvik.

Då er det naturleg å trekkje fram den andre raude tråden: Han heiter Nils Kristian Sørensen og har skrive det meste av kyrkjestoffet nemnd ovafor, men har i tillegg skrive mange fleire artiklar med variert innhald. Med ein slentrande stil evnar han å gripe lesaren og halde hen fast til siste punktum. For ein skatt å ha i ein redaksjon!

Av Sørensens bidrag til Årboka vil eg nemne to: Først «På tidens skiftende bølge», om handelsfamilien Lind i Kjøpsvik gjennom 240 år. Her byggjer Sørensen på eksisterande litteratur, men korrigerer biletet med nye opplysningar både frå skriftlege og munnlege kjelder, og endar opp med ein spennande og interessant artikkel – også for «outsidarar» som denne meldaren.

Den andre er heilt annleis, om Árran julevsáme guovdásj, eller Árran lulesamisk senter, som markerer 30-årsjubileum i år. Dette er ikkje ein djuptpløyande, analytisk artikkel, men meir ein kavalkade over høgdepunkta for Árran i perioden, mykje i tråd med forfattaren sin skrivestil. Eit sakn er at forfattaren ikkje nyttar det lulesamiske namnet på senteret.

Årboka har sjølvsagt ikkje late Voktaren passere utan merksemd, men med ei eiga vinkling … Foto: Christian A. Unosen.

Svein R. Sommerset har funne fram ein rapport etter Lensmannen i Tysfjord om korleis svenske samar brukte reinbeite i Tysfjord på tidleg 1900-tal. Sommerset gir ei kjeldenær beretning om det, sett med auga til lokale vitne. Men stoffet blir hengande litt i lause lufta for mange av oss. Det ville ha styrkt verdien dersom Sommerset hadde plassert beretninga si sterkare inn i den aktuelle konteksten for svensk reindrift på denne tida.

Paul Gæloks fortrulege forteljing om eigen skulegang i Tysfjord og seinare som lærar i heimkommunen skaper ettertanke. Trass i å vere framandgjort og plassert nedst på rangstigen som same og møtt med lite respekt for sin lestadianske bakgrunn, vendte Gælok attende til Tysfjord som lærar og evna å gjere noko med det.  

Lokalhistorie har tradisjonelt eit sterkt forhold til naturgrunnlaget. Såleis har Årboka to artiklar om naturvitskaplege fenomen; ei fersk kartlegging av naturtypar og artsmangfald på botnen av Tysfjorden. Kartlegginga er utført av Havforskingsinstituttet, og artikkelen er skriven av forskarane som utførte arbeidet. Hummaren i Tysfjorden er kjend, men vi får raskt inntrykk av at livet på botnen av fjorden er svært rikt, både med i omfang og kvalitet. Artikkelen er illustrert med foto frå arbeidet, men dei kunne med fordel ha vore vist i større format.

Den andre artikkelen omhandlar ein ekspedisjon seks britiske studentar gjennomførte i 1964 for å måle avsmeltinga av isbreen Giccecokka (?) sidan førre målinga i 1896. Nils Kristian Sørensen har skrive artikkelen som byggjer på rapporten etter ekspedisjonen, lokale informantar og frå gjenvisitt av ekspedisjonsmedlemene 40 år seinare. Vil du vite meir om resultatet og ekspedisjonen sitt arbeid? Du finn det i Årboka eller på Norge rundt! 

Tysfjord var lenge eit veglaust samfunn. John Gunnar Skogvoll skriv opplysande om «den første offentlige vei i Tysfjorden», frå Korsnes mot Ulvsvåg på 1910-tallet. Kart frå Nordland veikontors arkiv, SAIT.

Det er no snart fem år sidan Tysfjord kommune vart oppløyst. Det ser ikkje ut til å ha påverka Årboka negativt. Boka har stoff frå området til den gamle kommunen, og nedslagsområdet er truleg det same. I årboksamanheng er både Drag og Storjord innafor «reviret». Så lenge kvaliteten til boka held seg på det same høge nivået, er det neppe nokon fare for Årboka si framtid, og stofftilgangen ser det heller ikkje å vere noko fare ved. Nils K. Sørensens del to av «Et Tysfjord-rekneskap» underbyggjer alt dette.

Er det då ikkje noko å setje fingeren på? Denne meldaren saknar fleire skrivande kvinner. Det er meir påfallande enn mangelen på kvinner i tekstane. Etter mitt skjønn treng det ikkje vere slik at kvinner skriv om kvinner, men at perspektivet i tekstar om generelle samfunnsforhold ofte blir annleis frå kvinnehand. I denne boka er perspektivet ofte maskulint.

Rita Ellefsen lar faren Odd Ellefsen fortelje om då dei bygde ungdomshuset på Hundholmen på 1940-talet. Og det var ikkje berre, berre … Foto; Rita Ellefsen.

Det overraskar meg òg at det ikkje er fleire innslag frå det samiske miljøet.

Eg har alt nemnd at somme foto har fått for lite rom. Boka er prega av ein stram typografi med tre spaltar. Der det er fråvike, ser vi straks rom for meir fleksibel fotobruk. Kan hende ville boka tent på å heller bruke to spaltar? Og kan hende òg å vere litt gjerrigare med talet på foto?

Desse innvendingane skuggar likevel ikkje for at Årbok for Tysfjord framleis er mellom dei mest leseverdige i området vårt.

 

Årbok for Tysfjord
180 sider, innbunde 30*21 cm
Tysfjord Lokalhistorielag 2024
Pris: kr 290,-

Avisa Nordland, 12.12.2024 - side 26 og 27

Fauskeboka 2024

Gatafestivalen i juni, popgruppa Zoo takker publikum

 

 

 Hurra for artikkel nummer 1000!

Omtalt av Inger Marie Bærug, Bokmelderlauget

 Den 44. utgava av Fauskeboka er en tungvekter på godt over 200 sider. Vi finner historiske artikler om nærings- og arbeidsliv, flust med musikkstoff, flere portretter, barndomsminner og beretninger om et samfunnshus, en isbre og en oppfinnelse. Til slutt en liten bildekavalkade. Det meste formidles i prosa, supplert av bilder og kart. Mange fotos, av for eksempel gamle drosjer, lastebiler og gruvearbeidere, er verdt et nærmere studium. Fauskeboka byr også på visetekster, eventyr og en veldreid ode til nordnorsk middagsmat. Boka framstår som proff, med kart innafor permene, ingresser, korte presentasjoner av artikkelforfatterne og ryddig layout. Her kommer noen smakebiter på innholdet.

I kjølvannet av filmen Sulis 1907, forteller Brigt Kristensen historia om sosialist-agitatoren Helene Ugland, som holdt foredrag for sulisarbeiderne i 1898. Skillingsvisa Uglandvisa beskriver hennes ferd dit over fjellet. Hun holdt også 1. maitale på Fauske. Der blei det motdemonstrasjon. Ugland kvitterte med smedediktet Norges største klovn, tilegna en av protestantene, hotellvert Dragland.

~ Svarta Boken ~

Kristensen tar også for seg den hemmelige Svarteboka i Sulitjelma 1894-1918. Verket førte opp alle som blei utestengt fra arbeid, i alt 1453 navn. Grunnen kunne være dovenskap, fyll eller slåssing, men «oppviglere» og sosialister endte også ofte på «den sorte liste». 

 

Arbeiderne var de facto rettsløse; vern mot usaklig oppsigelse kom først på 1930-tallet. Artikkelforfatteren viser at overvåkning av arbeidere i Norge slett ikke stoppa med de gamle svartebøkene. 

 

I «Løgner og sabotasje» skildrer Per Gunnar Skotåm kampen for gruvene de siste driftsåra, fra 1982-1991. Framstillinga er farga av Skotåms posisjon som fagforeningsleder, i kraft av vervet blei han en sentral aktør i det han omtaler som spillet om gruvedriften. Sulitjelma blei ofra for sju taburetter til SP og Kr.F i Willochs regjering, hevder han. Skotåm har en god penn; jeg får lyst til å lese mer om dette!

Siste skift i gruva - juni 1991

Sulitjelma Musikkorps fikk økonomisk støtte fra Sulitjelma Grubes Velferdsfond, og stod last og brast i kampen. I dag teller korpset 32 medlemmer og er en høyst oppegående 100-årsjubilant. Fauske bluesklubb/Saltenbluesen er bare ungdommen i forhold; 20 år. Wiggo Bjur har vært primus motor. Han dreiv legendariske Pick-Up platebutikk i 24 år, og den blei et kjærkomment vannhull for unge musikknerder. Nedlegginga blei markert med gravøl. Hogne Bø Pettersen, som forteller historia, hang sjøl mye på Pick-Up og hedra butikken med et minneord.

Hæmma Vækst - i trappa

På 80 - tallet kom pønken til Fauske. I bandet «Hæmma Vækst», var det ideologiske vel så viktig som det musikalske, skriver bandmedlem Geir Selnes. Låtskriverne var pur unge anarkister, med høy politisk bevissthet, vil jeg si.

Flere tekster er gjengitt, ta for eksempel en titt på «Kem vant krigen».

Bandet var inspirert av Gateavisa, og gav ut to egne fanziner: «Nye Svuls» (unge Selnes trudde tumor blei svuls på norsk). Lite tyda på at Fauske-publikummet var klare for nyrocken. Bandet blei raskt oppløst; de var «lite samstemte og sjelden samspilte». Tre fortsatte i «Sekunda Mannsværk», som fikk hjertelig mottakelse på Troilltampen, muligens på grunn av publikumets alkoholinntak… «Avantgardens solnedgang» var et faktum før to år var gått, skriver Selnes, nå litteraturprofessor, i sin artige og passe sjølironiske fortelling. Han avslutter elegant med en setning som (så vidt jeg vet) kommer fra Cervantes’ Don Quijote. Noe å tygge på!

Marie Michelet - Hjemmenes Vel

Asbjørn Lind fortsetter sin interessante gjennomgang av lokalaviser fra 1924. Jeg merka meg spesielt Husmordagen på Fauske, der leder av Hjemmenes vel, myndige Marie Michelet, understreka at husmora ikke var «en betydningsløs skapning». Hun minna kvinnene om at de ikke måtte la kaffekjelen stå på ovnen hele dagen, sånn at ungene supa kaffe i stedet for melk. Og spedbarna skulle stelles på bord, ikke på fanget!

Bjørn Erik Stemlands skildrer nøkternt og fint farens lange og allsidige yrkesliv med lastebil og buss etter krigen. Som gutt var han stolt når han fikk være med på lasset. Se på bildene: Utrulig mange ungdommer fikk plass på ett ombygd lasteplan! Men de likte vel å sitte tett? Stemlands fortelling gir et godt bilde av samfunnsutvikling og modernisering i distriktet gjennom fem tiår.

 

Stemlands buss på veien over Saltfjellet

Vi får innsikt i kvinneliv og daglige gjøremål på Kvitblikk da Vidar Natvig var gutt og bodde hos bestemor Jonette. Jeg skulle gjerne vært flue på veggen når Jonette og venninna Anna sang salmer for full hals i stua under radiogudstjenestene. Etterpå var det kaffe og lefse og vurdering av prestens tale. I årboka kan du også lese at unge Vidar fikk en uforglemmelig opplevelse en sommerdag i 1947.

Ei historie i årboka er rett og slett rystende: Anne Lise Mosti Larsen forteller til Bodil og Kjell Bakken om da hun fikk poliomyelitt som 8-åring. Oppholdet på Bodø sykehus varte i flere måneder og gav varige traumer. Foreldrene fikk ikke besøke ungene; det kunne skape uro og det ville bli skriking når de dro. Sykehusregimet var prega av militær orden og stramme lakener. 

Det var klasse over de gamle spisevognene

Det er Frøydis Einset som har skrevet årbokartikkel nummer 1000. Hun har rekord som bidragsyter til Fauskeboka med 87 historier. «Spisevogna» er ei lita perle. Toget brakte forventningsfulle Fauskejenter til dansefest både på Rognan og Mo. Å stavre seg gjennom toget til spisevogna, finne en plass der og la blikket følge selveste Kongen av spisevogna, var et høydepunkt. Les Einsets beskrivelse av kelneren!

Nedsmeltinga av Kokedalsbreen dokumenteres med fotos og kart av Karl-Arne Hernes. Artikkelen gir et viktig og godt eksempel på klimaendringer. Synd den ikke er strammere redigert av redaksjonen. Noen steder i årboka glipper også korrekturen; som når poteter blir til poeter i en overskrift. Karta innafor permene hadde gjort seg best uten innfelte rammer. Dette blir pirk i det store bildet: Årets Fauskebok er flott, men det er på høy tid med flere kvinner i årbokarbeidet!

Illustrasjonene fra Fauskeboka 2024 er gjengitt med tillatelse fra Fauske historielag.

Fauskeboka

Årbok nr. 44
229 sider, innbunden 25,5 * 19 cm
Utgiver: Fauske historielag 2024
Pris: kr 395,-

 

Avisa Nordland, 11.12.2024 - side 26 og 27